Μία υπόσταση - Δύο φύσεις

Εισαγωγή – μετάφραση – σχόλια: Πλεξίδας Ιωάννης

Τρία κείμενα για το πρόσωπο του Χριστού Οι έννοιες του «προσώπου» και της «υπόστασης» αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο του θεολογικού οικοδομήματος του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού. Στα τρία κείμενα που μεταφράζονται και σχολιάζονται στον παρόντα τόμο, ο συγγραφέας αναλύει απλά, εύληπτα και μεθοδικά τον τρόπο σύστασης των εννοιών «υπόσταση» και «πρόσωπο» σε αντιθετική διαστολή με τις έννοιες «φύση» και «ουσία», έννοιες που αποτέλεσαν εφαλτήριο για συγκρούσεις και αιρετικές αποκλίσεις στους κόλπους της Εκκλησίας. Έχοντας ως αφετηρία την αρχαιοελληνική λογική σκέψη, όπως, ωστόσο, αυτή η σκέψη μεταπλάθεται στο περιρρέον κλίμα του εκκλησιαστικού σώματος, ο συγγραφέας κατορθώνει ένα ελληνικό διάβασμα του Αριστοτέλη αλληλοπεριχωρώντας τη χριστιανική παράδοση με την αρχαιοελληνική σκέψη.

Μία υπόσταση

Ο Ιωάννης Δαμασκηνός θέτει ως απώτατη σκοποθεσία σύνολης της συγγραφής του την εννοιολογική αποσαφήνιση των όρων «ουσία», «φύση», «μορφή», «είδος», «γένος», «γενικότατο γένος» «ειδικότατο είδος», καθώς και των εννοιών, «πρόσωπο», «υπόσταση» και «άτομο». Κύριο μέλημά του είναι να οριστούν επακριβώς οι δυσνόητοι και επίμαχοι αυτοί θεολογικοί και φιλοσοφικοί όροι, ώστε να αποφευχθούν οι όποιες ερμηνευτικές αυθαιρεσίες. Ο ιερός συγγραφέας θα επιχειρήσει να αποδώσει τα σημαινόμενα του εκάστοτε όρου μονοσημαίνοντας τις έννοιες,επειδή θεωρεί ότι η πολυσημία ή ακόμη και η αμφισημία των όρων είναι το εφαλτήριο για τις όποιες αιρετικές αποκλίσεις.

Πιστεύει αταλάντευτα ότι η «…τῶν ὀνομάτων σύγχυσις ποιεῖ τοῖς αἱρετικοῖς τὴν πλάνην». Η αντιομωνυμιακή φροντίδα του συγγραφέα επικεντρώνεται στους όρους «υπόσταση» και «φύση». Δεδομένου ότι η εννοιολογική ταύτιση των όρων αυτών αποτέλεσε σημείο συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων που ταλάνισαν για αιώνες την ορθόδοξη θεολογική σκέψη.

Μία υπόσταση

Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός (περ. 676 – 4 Δεκεμβρίου 749) ήταν Βυζαντινός μοναχός και ιερέας. Γεννήθηκε στη Δαμασκό —εξ ου και το προσωνύμιό του— και ανήκε σε εξέχουσα οικογένεια. Ο πατέρας του Σέργιος  ήταν διοικητής της Δαμασκού, που ήταν τότε υποταγμένη στους Σαρακηνούς. Και «υπουργός» οικονομικών του Αμπντέλ-Μαλέκ (685- 705), χαλίφη των Αράβων. Η οικογενειακή κατάσταση του Ιωάννη προσδιόρισε και τις σπουδές του. Ο πατέρας του εξαγόρασε την ελευθερία τού αιχμαλώτου μοναχού και άριστου διδασκάλου από τη Νότια Ιταλία, τού Κοσμά του Σικελού, ο οποίος ανέλαβε την εκπαίδευση του Ιωάννη στους βασικούς τομείς της γνώσεως, δηλαδή την αριθμητική, τη γεωμετρία, τη μουσική, την αστρονομία, τη ρητορική, τη φιλοσοφία του Πλάτωνα και αυτήν του Αριστοτέλη. Μία υπόσταση. Ο Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός διαδέχθηκε τον πατέρα του στην υπηρεσία του χαλίφη και κατέλαβε ανάλογο αξίωμα κατά την εποχή του χαλίφη Ουαλίντ (705-715). Τελικά όμως, αφού απαρνήθηκε τα εγκόσμια αξιώματα, με προτροπή του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Ιωάννη Ε΄ χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και εγκαταστάθηκε στη μονή του αγίου Σάββα, κοντά στα Ιεροσόλυμα. Εκεί έζησε όλη του τη ζωή μελετώντας και συγγράφοντας, κυρίως μουσικά έργα. Χάρη στην ευγλωττία του ονομάσθηκε και «Χρυσορρόας», ενώ για το πλούσιο μουσικό του έργο ονομάστηκε «Μαΐστωρ της μουσικής». Ανακηρύχθηκε άγιος. Η Ορθόδοξη Εκκλησία και η Καθολική εορτάζουν τη μνήμη του στις 4 Δεκεμβρίου. Επίσης αναγνωρίζεται ως άγιος από τη Λουθηρανική και την Αγγλικανική Εκκλησία.